ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΙΑΝΝΟΥΑΡΙΟΥ

Ο Ιανουάριος παλιά δεν ήταν ο πρώτος μήνας του έτους, αλλά ο τρίτος. Πρώτος ήταν ο Μάρτιος, ωστόσο αυτός όταν μια φορά ξεγέλασε τα αδέρφια του και ήπιε όλο το κρασί που ήταν για όλους, ο Γενάρης θύμωσε και καθώς γεροδεμένος περισσότερο, τον έκανε τουλούμι στο ξύλο και τον έβγαλε από την πρώτη θέση και την πήρε αυτός.

Ο μήνας Γενάρης θεωρείται ό πολυομβρυώτερος του έτους. Είναι μήνας μελαγχολικός και συννεφιασμένος, γι αυτό όποιος άνθρωπος είναι σκυθρωπός, τον ονομάζουν μεταφορικά Γεννάρην, που αν τυχών κάποια φορά χαμογελάσει, δι αυτού λέγει η παροιμία, «Εκαμεν τζ' ό Γεννάρης ήλιον, ή Έγέλασεν τζι ο Γεννάρης».

Κατά την νύκτα της παραμονής της πρώτης του μέρας, την νύκτα δηλαδή της 31 μαζεύονταν πολλοί συγγενείς σε φιλικήν οικίαν και καθήμενοι γύρω από τη φουκού κρατώντας στα χεριά κλαδιά ελιάς και κόβοντας ο καθένας φύλλα, τα εναποθέτουν αναστραμ­μένα επί των αναμμένων καρβούνων τραγουδώντας ή απαγγέλλωντας,

Άη Βασίλη βασιλιά πούσουν πέρα τσι ήρτες δά,

Τσι έφερες την πρωτοχρονιά, άκοψες κλωνίν βασιλιτσιάν,

Έκοψες κλωνίν ελαιάν τσι έσυρες το στη φωθκιάν,

Δείξε τσιαι φανέρωσε αν με αγαπά

Και αν το φύλλον της ελιάς μέσα στη φωτιά αφού θερμανθεί, αναπηδήσει και αναστραφεί με κρότον, θεωρείται ένδειξη ότι ο καλούμενος την ευχή, αγαπά τον ερωτώντα, αν αυτό δεν συμβεί, σημαίνει πως δεν τον αγαπά. Το είδος της μαντείας αυτής επαναλαμβάνεται τρεις φορές, για πλήρη επιβαιβέωση.

Σε ορισμένα μέρη τη βασιλόπιττα την τοποθετούν σε πιάτο με κόλλυβα και δίπλα ένα κλωνί βασιλικιάς, από το οποίο κόβουν τα φύλλα και τα ρίχνουν στη φωτιά αντί των φύλλων ελιάς, για να γνωρίσουν την μαντείαν της αγάπης. Το πρωί την πίττα την κόβουν και την μοιράζονται, ενώ τα κόλλυβα και τα φύλλα βασιλικιάς ή ελιάς που έμειναν, τα αναμιγνύουν στην τροφή των ζώων την οποίαν δίδουν στα βόδια για να ευλογηθούν από τον Άγιον Βασίλειο, καθώς τα κόλλυβα είναι σιτάρι που παράγεται ως αποτέλεσμα της εργασίας τών βοδιών.

Τις πρώτες πέντε ημέρες του Γενάρη, οι Καλικάντζαροι περιφέρονται ελεύθερα στες οικίες, και ένοχλούνι τούς ανθρώπους. Οι Καλικάντζαροι είναι δαίμονες κακοί και πονηροί, άσχημοι και κατάμαυροι, με μακριά  γαντζωτά νύχια, μακριά αχτένιστα μαλιά, τα πόδια τους είναι τραγίσια και χωλαίνουν στο περπάτημα, ενώ ο απλός λαός τους θεωρεί ότι κυκλοφορούν χωρίς ενδυμασία, τελείως γυμνοί.

Το όνομα των καλικάντζαρων, από τους Κυπρίους φέρεται και με άλλες ονομασίες, όπως σκαλαπούνταροι και πλανήταροι, δηλαδή ότι παρασέρνουν και αποστρατούν τους ανθρώπους  από την ευθεία οδό.

Την Πέμπτην ήμέραν που εορτάζουν τα Κάλαντα, κάθε οικογένεια θεωρεί καθήκον της να κάμει ξεροτήανα και να ρίξει λίγα στο δώμα του σπιτιού μαζί με κομμάτια λουκάνικο και λίγες κόρτες (φέτες) ψωμιού, για να «φάσιν τζιαι νά φύουσιν».

Αν οι νοικοκυρά ξεχάσει να τα ρίξει στο δώμα, τότε οι άλλοι της οικογένειας, της το υπενθυμίζουν με τους στίχους,

Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον,

κομμάτιν ξεροτήανον

νά φάσιν τζιαι να φύουσιν,

ή

Τιτσίν, τιτσίν λουκάνικον,

μασιαίριν μαυρομάνικον,

να φάει ο Καλικάντζαρος,

να πάει στη δουλειάν του

Οι νοικοκυραίοι πίστευαν ότι αν δεν τηρούσαν το έθιμο, ο αρχικαλικάντζαρος κατέβαζε το τραγοπόδαρο του από την τσιμινιά και έριχνε το τηγάνι από την νηστιά.

Επίσης ο λαός πίστευε ότι οι Καλικάντζαροι έφευγαν δια παντός, την έκτην ημέραν του μηνός, των Θεοφανείων, διά τής καταδύσεως τού Σταυρού οπότε «αγιάζεται πάσα των υδάτων ή φύσις».

Το πρωί της πρώτης ημέρας, μετά την θείον λειτουργία κόβουν την βασιλόπιττα όπου στο περιεχόμενο της έχει τοποθετηθεί μικρό αργυρό νόμισμα, το οποίον  φυλάττει και δεν το ξοδεύει όποιος το βρει, διότι θεω­ρείται ότι θα του φέρει ευτυχία καθ' ολον το έτος.

Την ημεραν αυτης της εορτης, οι μεγαλυτεροι δινουν φιλοδωριματα στα παιδια, την λεγομενη πλουμιστιρα. Σε πολλά χωριά επίσης αυτήν την ημέρα αν και είναι αργία, συνηθίζουν να δουλεύουν, διότι πιστεύουν έτσι θα έχουν όρεξη να δουλεύουν και τις άλλες ακολουθούμενες μέρες του χρόνου. Άλλοι επίσης αποφεύγουν την πληρωμή χρεών ή να δανείσουν σε άλλους χρήματα, άλλοι ακόμα προσπαθούν να έχουν καλά συναισθήματα και αγάπη στην καρδιά, διότι πιστεύουν ότι αν πράξει κάποιος είτε καλόν, είτε κακόν, το ίδιον θα πράττει κάθε όλον το υπόλοιπον  έτος.

Την ημέραν αυτής της εορτής ακόμα, ομάδες ανθρώπων και χορωδιών με μουσικά όργανα, περιφέρονται  από γειτονιά σε γειτονιά ψάλλοντας τον Άη Βασίλη, «Άης Βασίλης έρκεται απο τηγ Καισσαρίαν…

Κατά την ημέρα των Καλάντων επίσης τα παιδιά γυρνούν τα σπίτια τραγουδώντας τα Κάλαντα, ενώ οι νοικοκυραίοι τους δίνουν πλουμιστίρα.

Την ημέρα των Φώτων δίδεται πλουμιστίρα και στους μεγάλους, ήτοι τους έφηβους νέους ή νέες, αφού πρώτα πουν στους γονείς, παππούδες, η θειους και θείες «Καλή μέρα τσιαι τα φώτα τσιαι την πλουμιστίρα πρώτα, η δε παροιμία λέγει, «Τ Άη Βασιλείου πλουμίζουν τούς πελλούς, τα Φώτα τούς μεγάλους»

Για τον μήνα Γεννάρη πιστεύουν ότι το φεγγάρι φέγγει λαμπρότερα και ζωηρότερα, «Του Γεννάρη το φεγγάρι σαν την ημέραν λάμπει», λέγει η παροιμία, ενώ μια άλλη παροιμία λέγει, «του Γεννάρη το φεγγάριν γεννά ώραν» θέλοντας να πει ότι από τον μήναν αυτόν, η μέρα αρχίζει να μεγαλώνει. Επίσης το κυνήγι αυτόν τον μήνα είναι άφθονον, και οι πέρδικες παχουλές, « τα περτίτσια του Γεννάρη, μιαν οκκάν με το καντάριν» όπως λέγει η παροιμία.

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΑΡΤΙΟΥ

Ο χρόνος ο πατέρας των μηνών, τους διόρισε ποια εποχή θα αντιπροσώπευε ο καθένας ανάλογα με τα προσόντα του, και τους παράγγειλε να έχουν συνεννόηση ώστε οι εποχές να διαδέχονται η μια την άλλη ομαλά. Στην αρχή έβαλε πρώτο μήνα τον Μάρτη. Μια φορά όμως ο Μάρτης ξεγέλασε τα αδέρφια του και ήπιε όλο το κρασί που ήταν για όλους, και μέθυσε. Άρχισε μια να γελά και μια να θυμώνει, οπότε μέσα στη βαρυχειμωνιά ο καιρός έγινε άστατος, μια καλοκαίρευε και μια χειμώνιαζε.

Τότε ο χρόνος ανέθεσε στον τρίτο μήνα τον Γενάρη να τον βγάλει από τη θέση του.

Καθώς λοιπόν ο Γενάρης μεγαλόσωμος και γεροδεμένος, τον έκανε του αλατιού στο ξύλο, και πήρε τη θέση του αυτός και έβαλε τον Μάρτη στην τρίτη θέση. Από τότες οι μέρες του Μαρτίου είναι άστατες καθώς από το πολύ κρασί έμεινε μεθυσμένος και μια γελά και μια θυμώνει.

Το πρωί της πρώτης ημέρας του μηνός Μαρτίου ή Μάρτη, οι χωρικοί βγαίνουν στους αγρούς και νίβουν με την πρωινή δροσιά που επικάθεται στα σιτηρά σπαρτά το πρόσωπο τους και όλα τα γυμνά μέρη του κορμιού τους που είναι εκτεθειμένα στις ηλιακές ακτίνες, διότι πιστεύεται ότι έτσι μαλακώνει η επιδερμίδα τους,  καθώς και ότι δεν μαυρίζουν από τον ήλιο. Από τις δροσοσταλίδες στα σπαρτά του κριθαριού αποφεύγουν να νίβονται, διότι πιστεύουν ότι βγάζουν κάτω από το βλέφαρο σπυρί την λεγομένη κριθαριά, η οποία είναι πολύ ενοχλητική.

Ο Μήνας Μάρτιος θεωρείται σπουδαίος για τη γεωργία, διότι οι σποραδικές του βροχές συντελούν στην αύξηση των σπαρτών και στην ανάπτυξη των φρούτων.

Τα πρωινά του μηνός είναι πολύ παγερά, ενώ με την ανατολή σιγά σιγά ο καιρός θερμαίνεται και η ημέρα γίνεται πολύ ζεστή.

Οι πρωινές ώρες θεωρούνται τόσο παγερές, εξ ού η παροιμία «Το πορνόν του Μάρτη, ο γάρος εχτάρτην, το μεσομέριν επετάχτην», εξηγώντας ότι από το πολύ κρύο τις πρωινές του Μάρτη ψοφά και γάιδαρος ακόμα, ενώ έως το μεσημέρι τον πετάσσουν μακριά, διότι εβρώμισε από την πολλή ζέστη.

Το μήνα Μάρτιο εξ ού και το όνομα τους Μαρτούδκια, γενιούνται τα μικρά χνουδωτά σκουληκάκια που ζουν όσο διαρκεί ο μήνας. Από αυτά τα Μαρτούδκια γεννήθηκε και διαδόθηκε το αρχαίο έθιμο, η τοποθέτηση ενός μικρού βραχιολιού από άσπρο και κόκκινο νήμα ο λεγόμενος Μάρτης, στο χέρι των μικρών παιδιών και στις κοπέλες για να μην μαυρίσουν από τον  ήλιο. Τα μωρά κάτω του ενός χρόνου, τα ονομάζουν πρωτομαρτούδκια, και τους βάζουν εφταπλά βραχιόλια από νήμα, διότι έτσι πιστεύουν ότι θα βγουν σιταράτα και όχι μελαχρινά.

Στο μήνα Μάρτη επίσης, συμπεριλαμβάνεται το εθιμο όπου κατά την εορτή των αγίων Θεοδόρων, κάτω από το προσκέφαλό τους  οι κοπέλες βάζουν κόλλυβα για να τους φανερωθεί ο νέος που θα πάρουν για άντρα τους.

Ο Μάρτης μια γελά και μια κλαίει, δηλαδή μια Χειμωνιάζει και μια Καλοκαιριάζει.

Σύμφωνα με την παράδοση ο μήνας αυτός έχει δυο γυναίκες, την μια πολύ όμορφη και φτωχή, την άλλη πολύ άσκημη και πλούσια. Ο Μάρτης κοιμάται στη μέση τους και όταν γυρίζει στη μεριά της άσκημης κατσουφιάζει, μαυρίζει και σκοτιδιάζει όλος ο ουρανός με αποτέλεσμα να βρέχει, όταν γυρίζει προς την όμορφη γελάει, χαίρεται και λάμπει όλος ο ουρανός με τον ήλιο να στέλλει τις αχτίδες του στη γη. Αλλά τις περισσότερες φορές γυρίζει από την άσχημη γιατί αυτή είναι πλούσια και τρέφει και τη φτωχή και όμορφη.

Τον Μάρτη ξεκινάει  η Άνοιξη και θεωρείται ο καταλληλότερος μήνας για φύτεμα δένδρων και γι’ αυτό ονομάζεται και Φυτευτής. Στις 25 του μήνα την ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, γιορτάζεται η επέτειος της έναρξής της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, και είναι ημέρα επίσημη αργία για τους Έλληνες

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΗΝΟΣ ΜΑΪΟΥ

Στις 29 του μηνός Μαΐου του 1453 ξημέρωσε μια  πικρή μέρα, ήταν η αποφράδα μέρα της άλωσης της Κωνσταντινούπολης. Ένας θρύλος λέει ότι ο παπάς που λειτουργούσε στην Αγιά Σοφιά, ακούγοντας τον καλπασμό των βαρβάρων που έρχονταν να μπούν στον μεγαλόπρεπο ναό, πήρε το δισκοπότηρο και βγήκε από το ιερό. Οι βάρβαροι του όρμησαν, αλλά εκείνος χάθηκε μέσα από μια σχισμή του τοίχου που άνοιξε και έκλεισε και τον κατάπιε με τρόπο μαγικό, και από τότε παραμένει εκεί, και θα βγεί –λέει ο θρύλος- για να συνεχίσει την λειτουργία μόνον όταν η πόλη ελευθερωθεί και φύγουν οι άπιστοι.

Η πρώτη του Μάη θεωρείται ιδεαίτερη και σημαδιακή μέρα, είναι η καθιερωμένη γιορτή της εξέγερσης των εργατών στο Σικάγο όταν το 1886 τα συνδικάτα τους ξεσηκώθηκαν διεκδικώντας οκτάωρο και καλύτερες συνθήκες εργασίας.

Την πρωτη του Μάη εορταζεται η πρωτομαγιά σαν η μέρα των λουλουδιών και της Άνοιξης, ημέραν κατά την οποίαν  κρεμμάζουν άνθινα στεφάνια στα ανώφλια των θυρών.

Ο Μάιος είναι ο τελευταίος μήνας της Άνοιξης και είναι ο μήνας της χαράς και της βλάστησης, όπου οι καρποι στα δεντρα αρχιζουν να δενονται και να σχηματιζονται. Ονομάζεται μήνας των ανθέων, και όλη η φύση ευωδιάζει από τα αρώματα των λουλουδιών: «Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα τσιαι τα πολλά τα ρόδα».

Κατά την τρίτην του μήνα εορτάζει η Αγία Μαύρη, ημέραν κατα την οποίαν παλαιότερα στην ύπαιθρο οι χωρικοί συνήθιζαν το έθιμο να εκδράμουν στην εξοχή όπου υπήρχαν μάντρες αιγοπροβάτων, και εκεί οι βοσκοί τους πρόσφερναν δωρεάν γάλα, που το έπιναν για να αποφύγουν το μαύρισμα από τον ήλιο του επερχόμενου καλοκαιριού.

Η ζέστη του Μαΐου είναι πολύ μεγάλη με συνέπεια η χλόη να μαραίνεται, να ξεραίνεται, και τα σπαρτά το ίδιο. Τα ρυάκια στερεύουν, οι λίμνες στεγνώνουν, ενώ τα λιμνάζοντα νερά απορροφώνται από τη γη και εξατμίζονται από τον ήλιο. Είναι τόσο μεγάλη η ζέστη αυτού του μήνα, που για αντιπαραβολή όταν ένας θέλει να καταραστεί έτερον, του λέγει: «Νάσιης την κατάραν μου τσιαι τον Μάην να ριάς». Η φράση εννοεί κατά το μήνα Μάιο που είναι πολύ θερμός και όλοι θερμαίνονται, ο δεχόμενος την κατάρα, να έχει σύγκρυα και να ριά.

Τα δειλινά του μήνα καλούνται ηλιοκάματα, διότι οι αχτίνες του ήλιου που βουτά, είναι πολύ καφτερές. Αυτή η δυνατή καύση από τις ακτίνες του ήλιου παραλληλίζεται με την φωτιά που καίει τις καρδιές των ερωτευμένων, γι αυτό λογαριάζεται και ως μήνας των ερώτων, γι αυτό αν μια νέα αισθάνεται εγκαταλελειμμένη από τον αγαπημένο της, εύχεται: «Μάη τσιαι μάεψε τον νέον που μ αγάπαν».

Τον Μάιο δεν τελούνται γάμοι γιατι πιστεύεται ότι δεν στεριώνουν ούτε ευδοκιμούν. Με αυτόν τον τρόπον αποφεύγεται η σύγκριση και ο παραλληλισμός του ανθρώπινου ζευγαρώματος, καθώς κατά αυτόν τον μήνα γίνεται το ζευγάρωμα των κτηνών τα οποία γίνονται πολύ επικίνδυνα και επιθετικά κατά των ανθρώπων, ένεκα των σεξουαλικών τους ορμονών.

Με δοξασίες και μάγια θέλει η παράδοση να συνδέει το μήνα. Πολλοί πιστεύουν πως είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια από τις μάγισσες. Παλιά λογαριαζόταν ως μήνας των νεκρών και οι ζωντανοί δεν έπρεπε να προσβάλλουν τους πεθαμένους. Τις μέρες αυτές οι Αρχαίοι Έλληνες  τελούσαν πένθιμες νεκρικές εορτές προς εξευμενισμό των νεκρών και των δαιμόνων. Επίσης δεν τελούσαν χαρμόσυνες εορτές ούτε γάμους, διότι πίστευαν ότι ένας εκ των συζύγων γρήγορα θα απεβίωνε. Γι αυτό το λόγο, την Μεγάλη Πέμπτη που ζύμωναν και έψηναν τις φλαούνες, έφτιαχναν και μια κουλούρα την οποία κρεμούσαν στο εικονοστάσι και την έτρωγαν την Πρωτομαγιά, ώστε να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Ακόμα οι χαροκαμένες μάνες που έχασαν παιδιά αποφεύγουν να τρώνε αγγούρια, διότι κατά αυτόν τον ανοιξιάτικον μήναν που όλα ευδοκιμούν υπέρμετρα, η μυρωδιά τους είναι τόσον ωραιοτάτη, που φτάνει μακριά ως τον ουρανό και την μυρίζονται οι πεθαμένοι, χωρίς όμως να μπορούν να τα γευτούν, για αυτό παραπονεμένοι αναθεματίζουν τη μάνα τους ως εξής: «Ανάθθεμα τη μάνα μου που τρώει τον Μάην αγγούρι, τσιαι εν επηρεν υπομονήν ναμπει ο Πρωτοϊούνης».

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΑΠΡΙΛΙΟΥ

Ο Απρίλης, το τέταρτο εγγόνι του Χρόνου, από την πρώτη μέρα που ήρθε στον κόσμο είχε ένα μεγάλο ελάττωμα, έλεγε ψέματα διαρκώς. Με τα ψέματα του ανακάτωνε και αναστάτωνε τα πάντα. Έγινε τέτοιο κακό στη Φύση, που ήρθε ο γέρο Χρόνος να βάλει κάποια τάξη.

Τον Απρίλη όμως τον αγαπούσε, αλλά το σωστό ήταν να σκεφτεί κάποια τιμωρία, μικρή βέβαια, γιατί μικρός ήταν κι ο Απρίλης, και σίγουρα με τα ψέματα ήθελε μονάχα να παίξει. Σκέφτηκε λοιπόν, σκέφτηκε κι ύστερα είπε:

- Η τιμωρία του Απρίλη θα είναι να του πουλάμε εμείς ψέματα στα γενέθλιά του αντί να του δίνουμε δώρα. Από δω κι εμπρός τη μέρα που γεννήθηκε θα τη λέμε Πρωταπριλιά και θα επιτρέπω σε όλους σας να του λέτε όσα ψέματα θέλετε!..."

Είναι λοιπόν η πρώτη του Απρίλη ή Πρωταπριλιά σημαδεμένη ως μέρα με τα ψέματά της. Όταν οι ψαράδες τον Απρίλη που άνοιγε και ημέρευε ο καιρός έβγαιναν για ψάρεμα, όσες φορές  γύριζαν με άδεια χέρια, κατέφευγαν σε ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια που τους ξέφευγαν γιατι ήταν ψάρια θεριά.

Με το ξημέρωμα της πρώτης μέρας του Απρίλη οι άνθρωποι είχαν το πρωταπριλιάτικο ψέμα ως πρώτο έθιμο και γούρι, προσπαθώντας να ξεγελάσουν κάποιον άλλο. Με τα πρωταπριλιάτικα ψέματα επίσης, είχαν την εντύπωση ότι ξεγελούσαν τους δαίμονες παραπλανώντας τους να πάνε αλλού, μακριά από τις περιουσίες τους.

Στην ύπαιθρο συνηθίζεται το περιπαίξιμον το λεγόμενον «τον βούριστρον τζιαι τόν λαχτοπάτην». Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία στέλνουν άλλους νεότερους που είναι άπειροι και άσκεφτοι και δεν γνωρίζουν την σημασία των λέξεων, σε κάποιον ομοχώριο τους για να τον παρακαλέσουν να τους δώσει «τον βούριστρον τζιαι τον λαχτοπάτην» ως απεσταλμένοι από άλλον για να του τον μεταφέρουν. Συνήθως οι μεγαλύτεροι εξηγούν στους άμυαλους νέους που μετέφεραν το μήνυμα, ότι οι λέξεις σημαίνουν να τους βουρούν και να τους δέρνουν, αλλά αν και αυτοί είναι άμυαλοι, κακότροποι και μοχθηροί, τότε τους δέρνουν, τους πασπαλιάζουν και τους λαχτοπατούν.  

Ως περιπαικτικό τσιατιστό για τον μήναν Απρίλλη στην ύπαιθρο παλαιότερα που δεν ήξεραν πολλά γράμματα, αν κοπέλα νεονυμφευμένη εγεννούσεν πρόωρα και ο άντρας εξέφραζε την απορία του πως συνέβη να γεννήσει αφού ακόμη δεν παρήλθαν εννέα μήνες από του γάμου τους, αυτή παραπλανώντας τον, του λογάριαζε τους μήνες εξηγώντας του ότι,

«Απρίλης γρύλλης τέσσερις, Μάης τσιαι πρωτογιούνης έξη

Ο μήνας που σ αρμάστηκα τσι ο μήνας που με πήρες οχτώ

τσι ο μήνας που εστεφανωθήκαμεν ενιά

Ο Απρίλλης είναι ο τέταρτος μήνας του έτους και περιλαμβάνει 30 ημέρες. Είναι από τους ωραιότερους μήνες διότι ανθίζουν τα λουλούδια, ωριμάζουν τα σπαρτά και φυτεύονται οι αγροί, εξ ού η παροιμία,

«Ο Μάρτης με τα λούλουδα τζι' Απρίλης με τα ρόδα»
Την 1η Απριλίου, γιορτάζουμε την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων το 1955 για την ανεξαρτησία της Κύπρου από τους Άγγλους αποικιοκράτες.

Συνήθως ο Απρίλιος είναι ο μήνας του Πάσχα, αφού αυτό πάντα γιορτάζεται μεταξύ των ημερομηνιών 4 Απριλίου έως 8 Μαΐου. Ένεκα αυτής της εορτής, ο Ελληνικός λαός αποκαλεί τον μήνα με το όνομα Λαμπριάτης.

Ο μήνας Απρίλης καλείται και Γρύλλης από τη λέξη γρυλλώνω, δηλαδή ανοίγω υπερμέτρως τα μάτια για να παρακολουθώ καλύτερα, εννοώντας ότι οι γεωργοί πρέπει να έχουν τα μάτια τους ανοιχτά στα σπαρτά τους τα οποία κατ αυτόν τον μήναν ωριμάζουν, ώστε να μην τους τα κλέψουν ώσπου να τα θερίσουν, εξ ού η παροιμία,

«Απρίλλην  γρύλληννε τσιαι θώριννε, τον Μάην κατάκοφκε»

Στις 23 Απριλίου ή την επόμενη μέρα εάν αυτή  συμπέσει με το Πάσχα, η εκκλησία γιορτάζει τον Άγιο Γεώργιο τον Δρακοκτόνο. Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται προστάτης του Στρατού Ξηράς, Άγιος των προσκόπων και  παλαιότερα των σταυροφόρων. Τον μήνα Απρίλιο δοξολογείται ο Άγιος που σκότωσε τον Δράκοντα που φυλούσε το νερό μιας πηγής κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν πολεμήσει με αυτό το τέρας, χωρίς αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος σκοτώνοντας το δράκο. 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΗΝΟΣ ΙΟΥΝΙΟΥ

Ο Ιούνης είναι ο μήνας κατά τον οποίον ωριμάζουν τα μήλα, όπως λέει το σύστιχο,

Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα

Κι ο Ιούνης με τα μήλα

και ονομάζεται πρωτογιούνης έχοντας τη σημασία του προαγωγού, δηλαδή του πρώτου καλοκαιρινού μήνα.

Κατά την νύχτα της 6^ης του μηνός Ιουνίου στον ουρανό εμφανίζεται ο αστερισμός της Οπλιάς, ή κατά άλλους Πλειάς, ή με τη σημερινή ορολογία, της Πούλιας. Μέχρι αυτής της ημερομηνίας πρέπει οι άνθρωποι να θερίσουν τα σπαρτά τους, ειδάλλως αν η Οπλειά τα ιδεί αυτά θα κασιάσουν και δεν θα θερίζονται εύκολα.

Ο αστερισμός της Πλειάς θεωρείται από τους γεωργούς και τους ποιμένες ως πολύ σημαντικός, διότι από την κίνηση του στον ουρανό προσδιορίζουν επ ακριβώς την ώρα κατά την διάρκεια της νύχτας.

Οι Πλειάδες κατά τη μυθολογία ήταν εφτά όπως και τα αστέρια του αστερισμού και ήταν κόρες του τιτάνα Άτλαντα και την ύπαρξή τους οι αρχαίοι Έλληνες εμπνεύσθηκαν από τον ομώνυμο αστερισμό, που στα νεότερα χρόνια έγινε γνωστός σαν Πούλια. Θεωρούνταν θεότητες των βουνών, και από την ένωση τους με το Δία, τον Ποσειδώνα και τον Άρη γεννήθηκαν θεοί και ήρωες.

Σχετικά πως οι Πλειάδες έγιναν αστερισμός, η μυθολογία αναφέρει ότι ο γίγαντας Ωρίωνας τις ερωτεύτηκε και τις καταδίωξε θέλοντας να τις κάνει δικές του, οπότε οι Πλειάδες μετά από πέντε χρόνια κατατρεγμού, κατέφυγαν στο Δία που τις έκαμε αστερισμό για να τις γλιτώσει. Ο Ωρίωνας όμως τις ακολούθησε στον ουρανό σαν αστερισμός κι αυτός, κι έτσι οι Πλειάδες που προπορεύονται μπροστά του στον ουρανό, πέφτουν στη θάλασσα για να του ξεφύγουν.

Ο αστερισμός των Πλειάδων χρησίμευε για τον καθορισμό των εποχών στην αρχαιότητα, γιατί η εμφάνισή του στην ανατολή γινόταν τέλη Μαΐου και ανήγγελλε την είσοδο του καλοκαιριού, ενώ η δύση του που προμήνυε την αρχή του χειμώνα. Θεωρείται ακόμη ως αστερισμός της αγάπης καθώς λέει και το δύστυχο:

Έτην Οπλιά π ανέφανε

τα άστρη της είναι εξι,

όποιος αγάπην αγαπά

να πάει να θκιαλέξει

Στις 24 του μήνα γιορτάζεται από την εκκλησια η μέρα του Αϊ Γιανιού του Λαμπροφόρου, ημέρα κατά την οποία γεννήθηκε ο Πρόδρομος Ιωάννης ο  Βαπτιστής. Την νύχταν της παραμονής ο κόσμος συνήθιζε να ανάβει λαμπρατσιές μπροστά από τις πόρτες των οικιών τους, και οι νέοι περιδιάβαιναν τους δρόμους πηδώντας πάνω από αυτές τραγουδώντας:

Ψύλλοι, ψύλοι φύετε

τσιαί κορκοί ψοφήστε

γιατί ο Άης Γιάννης έρκεται

με την γεροματσούκαν

τσιαι ο Άης Πρόδρομος έρκεται

με  το κονταροξύλιν

Και όταν η φωτιά ημέρευε και πήγαινε να σβήσει, από αυτήν άνωθεν διασκέλιζαν οι γυναίκες και οι γέροντες.

Το πήδημα της φωτιάς, δεν είναι μόνο έθιμο της Κύπρου, αλλά και όλου του Ελληνισμού, καθώς και άλλων μή Χριστιανικών λαών. Η 6^η Οικουμενική σύνοδος το θεώρησε ως αντιβαίνων την Ορθόδοξη θρησκεία και το απαγόρευσε θέτοντας ως τιμωρία τον αφορισμό όσων πολιτών και την καθαίρεση όσων κληρικών δεν εσυμμορφούντο, χωρίς όμως να επιτύχουν την εξάλειψη του. Το εθιμο εξακολουθούσε στα Κυπριακά χωριά και πόλεις ακόμη μέχρι πρώτινων λίγων δεκαετιών, οπότε με την απότομη ανάπτυξη του πολιτισμού και τον εύκολο πλουτισμό και την ευμάρεια, αφέθηκε να εκλείψει.

Στο τέλος του μήνα στις φωτιές του Αϊ Γιαννιού, ριχνόταν για να καεί το παραδοσιακό λουλούδινο στεφάνι το οποίο οι νοικοκυραίοι κρέμαζαν στα ανώγια των θυρών τους την 1^η του Μάη.

Ακόμα την παραμονή τα Αϊ Γιανιού γινόταν η αναβίωση του Κλήδονα ενός εθίμου κατά το οποίον ελάμβανε χώρα μια λαϊκή μαντική διαδικασία σύμφωνα με την οποία

οι ανύπανδρες κοπέλες μαζεύονταν σε ένα σπίτι όπου μια από αυτές της οποίας και οι δύο γονείς ήταν εν ζωή, αναλάμβανε να φέρει το αμίλητο νερό, δηλαδή εν όσο το κουβαλούσε από το πηγάδι δεν έπρεπε να ομιλεί, αλλά να τηρεί απόλυτη σιωπή. Γι αυτό συνήθιζαν να το κουβαλούν τη νύχτα ώστε να μην συναπαντούν κάποιο γνωστό  που θα τις χαιρετούσε. Ακολούθως το άδειαζαν σε ένα πήλινο  δοχείο στο οποίο η κάθε κοπέλα έριχνε κάποιο προσωπικό πολύτιμο αντικείμενο. Στη συνέχεια, ο Κλήδονας δηλαδή το πήλινο δοχείο, σκεπαζόταν με κόκκινο ύφασμα και κλειδωνόταν ώστε να μην ανοιχτεί από κανένα και παρέμενε όλη τη νύχτα υπό το φως των άστρων για να ξεστριστεί, δηλαδή υπό το φως των αστεριών και του φεγγαριού να αποχτήσει μαγικές ιδιότητες, ενώ οι κοπέλες πριν κοιμηθούν μελετούσαν τα παρακάτω λόγια:

Ριξε το βλέμμα σου φεγγάρι μου στο σκοτάδι απόψε σε καλώ,

για να σκορπίσεις το φως σου πάνω σε τούτο το νερό

Ξορκισμένο να ναι από κακό, κι ευλογημένο μόνο με το καλό.
Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ' Αγιαννιού τη χάρη,

κι όποια έχει καλό ριζικό να δώσει να τον πάρει.

Το άνοιγμα του κλήδονα γινότανι το πρωί που έβγαινει ο ήλιος. Λέγεται ότι τη νύχτα αυτή οι κοπέλες βλέπουν στα όνειρα τους τον μελλοντικό τους σύζυγο.

Το φεγγαρόνερο που φτιαχνόταν από το αμίλητο νερό το χρησιμοποιούσαν κατά παντός μαγικού καιρού. Ξέπλεναν τα σώματα των νεογνών, έπλεναν όλο το σπίτι ώστε να μην τους πιάνει το μάτι και η γρουσουζιά, ακόμα δια του ραντίσματος να ψοφούν οι ψύλλοι και οι κορκοί, και τέλος οι πεφωτισμένες έβαζαν φεγγαρόνερο σ' ένα δοχείο κι άναβαν γύρω του κεριά, ώστε να δουν οράματα και τα μελλούμενα. 

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΙΟΥΛΙΟΥ

Στις 17 του μηνός που γιορτάζει η Αγία Μαρίνα, αρχίζουν να ωριμάζουν τα σταφύλια, αφού αυτή την ημέρα μελανίζουν οι πρώτες ρόγες στα τσαμπιά.

Η Αγία Μαρίνα θεωρείται προστάτιδα του ύπνου των μωρών, «Αγιά Μαρίνα τσιαι τσιυρά που μαρανίσκεις τα μωρά» καθώς λέει το τσιαττιστο, θεωρείται επίσης ότι ξεμωρανίσκει και αναζωογονεί τα καχεκτικά παιδιά.

Εάν στις 17 μηνός Αγίας Μαρίνας πνέουν βόρειοι άνεμοι, και εάν στις 20 μηνός Προφήτη Ηλία φυσούν αέρηδες υπό συννεφιά, πιστεύεται ότι το επόμενο έτος θα είναι ευφορότατο, καθώς λέει το δύστυχο, «Βορκάδες της Αγιάς Μαρίνας Νέφη του Προφήτη Ηλία».

Τον αστερισμό της Άρκτου οι Κύπριοι τον καλούν ως άμαξα του προφήτη Ηλία και πιστεύουν ότι όταν σεργιανίζει με αυτήν στους ουρανούς, ο καιρός τρικυμιαζει και χαλάει από τις βροντές που προκαλούν οι τροχοί της άμαξας πάνω στα σύννεφα, και από τις αστραπές που προκαλούνται από τα πέταλα των αλόγων που την σέρνουν.

Όλα τα ξωκλήσια του Προφήτη Ηλία είναι κτισμένα σε ψηλώματα και βουνοκορφές που φυσούν δυνατοί άνεμοι και λογαριάζονται τόποι ιεροί, αφού τα Χριστιανικά έθιμα ορίζουν τον προφήτη Ηλία ως τον αφέντη των ανέμων, γι αυτό ο Ιούλιος με τους πολλούς αέρηδες ονομάζεται Αϊ Λιάτης. Ονομάζεται επίσης Αλωνάρης ή Αλωνιστής αφού στον μήνα αυτό με την βοήθεια των αέρηδων γίνεται το αλώνισμα των σιτηρών στα αλώνια, γι αυτό όταν δεν φυσά, του κάμνουν θυσία μιάν τηανιάν παρακαλώντας τον να αφήσει τους αέρηδες να φυσήσουν.

Το αλώνι είναι ένα μικρός χώρος καυκάλλας στην ύπαιθρο, που οι  γεωργοί διάλεγαν να βρίσκεται σε μέρος που να το φυσούν δυνατοί άνεμοι. Είχε σχήμα κυκλικό και στη μέση βρισκόταν ένα ξύλινο δοκάρι γύρω από το οποίο έτρεχαν τα ζεμένα ζώα ποδοπατώντας τις θημωνιές αλωνίζοντας έτσι τα στάχια. Κατόπιν χρησιμοποιούσαν την δουκάνι, μια ειδικά διαμορφωμένη χοντρή πλατιά σανίδα που από κάτω της είχε μπηγμένα σπασμένα γυαλιά τα οποία θρυμμάτιζαν τα στάχια.

Ύστερα θέλοντας να διαχωρίσουν τον καρπό από τα άχερα, με το δικράνι φτυάριζαν τα σπασμένα στάχια ρίχνοντας τα ψηλά στον αέρα ο οποίος φυσώντας έριχνε τα ελαφρύτερα άχυρα μακρύτερα, ενώ τον βαρύτερο καρπό, κοντύτερα. Τα έθιμα του αλωνισμού ήθελαν τις νοικοκυρές να μην γνέθουν αδράχτι ή ρόκα στο αλώνι, διότι πίστευαν πως ήταν εργαλεία ξόρκια που έδιωχναν τους αέρηδες μακριά.

Τον μήνα Ιούλιο εκτός από τον Προφήτη Ηλία που γιορτάζει στις 20 τους μηνός, την πρώτη του μήνα γιορτάζουν οι  άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός των οποίων η αφιλοκερδής δραστηριότητά τους ως γιατροί που θεράπευαν τον κόσμο, εξόργισε τον έπαρχο ο οποίος κατά τον 3^ο αιώνα τους ζήτησε να αποκηρύξουν την πίστη τους, κι όταν αυτοί αρνήθηκαν τους βασάνισε και στο τέλος τους αποκεφάλισε.

Στις 26 του μήνα εορτάζεται η μνήμη οσιομάρτυρας Αγίας Παρασκευής που σύμφωνα με την παράδοση θεραπεύει τα άρρωστα μάτια.

Στις 27 του μήνα «κουτσοί, στραβοί στον άγιο Παντελεήμονα» καθώς λέει η παροιμία, εφόσον αυτή την ημέρα  εορτάζεται ο Άγιος Παντελεήμονας που ήταν  ιατρός και ασκούσε την ιατρική ως φιλανθρωπία και ο οποίος αποκεφαλίστηκε το έτος 305 από τους ειδωλολάτρες.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΜΗΝΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ

«Δοξασίαι του καθ΄ ημάς και άλλων λαών, λείψανα αρχαίων προγνωστικών του καιρού, θεμελιουμένων εις προλήψεις περί επήρειας των ουρανίων σωμάτων επι της ατμοσφαίρας της γης».

Ο Αύγουστος στην Κυπριακή διάλεκτο καλείται Άουστος. Οι πρώτες τρεις ημέρες είναι αποφράδες και καλούνται κακαουσκιές, ή κατ ευφημισμό καλαουσκιές. Οι παλιοί Κύπριοι νόμιζαν ότι μια ώρα εξ αυτών των ημερών ήταν κακή, επειδή όμως δεν γνώριζαν ποια, προς αποφυγήν δεινών απέφευγαν να κάνουν εργασίες εκτός από τις απαραίτητες όπως πλύσιμο ,ζύμωμα και λούσιμο, διότι πίστευαν ότι δεν θα είχαν αίσιον τέλος. Περί του λόγου το αληθές επί τούτου, διηγούνται μιαν ιστορία ότι μια γυναίκα που δοκίμασε να πλύνει τα ασπρόρουχα της, δεν τα κατάφερε γιατι η αλουσίβα που χρησιμοποίησε για το πλήμμα μετετράπηκε σε αίμα. Μιας άλλης γυναίκας δεν ψήνονταν τα ψωμιά στον φούρνο αν και ο φούρνος ήταν κανονικά πυρωμένος.

Επίσης ορισμένοι που λούζονται κατά αυτές τις ημέρες, άλλοι γεμίζουν κακκάδια τα οποία δεν επουλώνονται, ή άλλους πατσαλιάζει το δέρμα τους και δεν θεραπεύεται.

Ακόμη σε ορισμένες περιοχές της Κύπρου πιστεύουν ότι αν τα μεταξωτά ρούχα μείνουν κλειστά μέσα στα σεντούκια τις ημέρες της Κακαουσκιάς, κόβουν και χαλούσιν, γι αυτό τα κρεμμούν στις κρεμμάλλες ώσπου να περάσουν οι κακές μέρες.

Σε κάποιες περιοχές θεωρούνται ως κακαουσκιές μέρες οι πρώτες εφτά μέρες.

Κατά τον μήνα αυτόν οι άνθρωποι προσδιορίζουν τον καιρό του επομένου έτους, διαβάζοντας και αναλύοντας τα μηναλλάγια (εκ της λέξεως μήνας και της βυζαντινής αλλάγιον) παρακολουθώντας τις αλλαγές της ατμοσφαιρικής κατάστασης των ημερών του μήνα τούτου.

Υπολογίζουν τις αλλαγές τοιουτοτρόπως:

«Αουστος, Aπάουστος τζιαί πάλε αρκές του Αούστου» δηλαδή η πρώτη του μήνα είναι Αουστος, ή δεύτερη Απάουστος, και η τρίτη πάλε αρκές του Αούστου». Ή τρίτη του μέρα δηλαδή, λογίζεται ως πρώτη, ή τέταρτη, ως δευτερη, η πέμπτη ώς τρίτη και ούτω καθ΄ εξής, η κάθε μία δέ, αντιπροσωπεύει και ένα μήνα κατά σειράν. Δηλαδή η πρώτη Τρίτη είναι Αύγουστος, ή δεύτερη Τετάρτη είναι ο Σεπτέμβριος κλπ., μέχρι τις 14 του μήνα παραμονής της Κοιμήσεως τής Θεοτόκου, η οποία αντιπροσωπεύει τον Ιούλιον.

Αν κατά την προσδιορισθείσαν ημέραν εκάστου μηνός παρατηρηθούν νέφη, προμαντεύονται ότι ο μήνας εκείνος θα είναι δροσερός και βροχερός.

Αν κατά την προσδιορισθείσαν  ημέραν ο ουρανός είναι ανέφελος και επικρατεί καλοκαιρία, προμαντεύεται, ότι ο μήνας εκείνος θα είναι ξηρος  και άνομβρος.

Κατά την έκτην νύκτα της εορτής της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, τας μεσονυκτίους ώρας ανοίγει ο ουρανός και για απειροελάχιστη ώρα φαίνεται ο Χριστός να κάθεται στο θρόνο περεστοιχιζόμενος υπό αγγέλων ενώ γύρω του ο ουρανός διαχέεται υπό άπλετου φωτός. Αν κάποιος θνητός εκείνη τη στιγμή καταφέρει να αντικρύσει αυτό το υπέρτατο θέαμα, μπορεί να ζητήσει από τον Ιησού Χριστό το Θεό οτιδήποτε, και αυτό θα γίνει πραγματικότης.

Λέγουν οι παλαιότεροι ότι μια γυναίκα που αντίκρισε το θαύμα την ώρα που εσυνέβαινε, στη βιασύνη της μπέρδεψε τα λόγια της και αντί να ζητήσει  «σιήλιες σιηλιάες» υπονοώντας χίλιες χιλιάδες λίρες, είπε «σιήλιες σιηλιάες σιύλλους», δηλαδή χίλιες χιλιάδες σκύλους και την επαύριον το ξημέρωμα, βρήκε την αυλή της γεμάτη με χίλιες χιλιάδες σκύλους «σιήλιες σιηλιάες σιύλλους».

Έχουν να πουν οι άνθρωποι, ότι τη μεταμόρφωση του Σωτήρος επί του όρους Θαβώρ, ή τον τρόπον με τον οποίον την δευτέρα παρουσία θα έλθει και πάλιν στη γη κρίναι ζώντας και νεκρούς ο Χριστός, συμβολίζεται δια αυτού του συμβάντος, και αυτό το γεγονός, ονομάζεται «πλατάνιν»

Την ίδιαν ημέρα αυτού του θαύματος που λαμβάνει χώραν, σε διάφορα χωριά της Πάφου ωριμάζουν τα πρώτα σταφύλια, και οι ιδιοκτήτες πριν τα δοκιμάσουν ή τα γευτούν, τα μεταφέρουν μέσα σε καλάθια στους ναούς για να αγιασθούν και να ευλογηθούν και να διανεμηθούν στους πιστούς όπως γίνεται και με τα κόλλυβα. 

Την 29^ην του Αυγούστου που εορτάζεται ή μνήμη της αποτομής της τιμίας κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου, πιστεύουν ότι ο ήλιος την ώρα που ανατέλλει, αναπηδά στους φωτεινούς δίσκους που τον περιβάλλουν, όπως το ίδιο αναπηδούσε και η κομμένη κεφαλή μέσα στον δίσκο που πρόσφερε ο Ηρώδης στην Σαλώμη, γι αυτό πολλοί άνθρωποι την ημέρα εκείνην σηκώνονται ενωρίς για να αντικρύσουν την ανατολή και το το θέαμα που ίσως να συμβαίνει.

Σε διάφορα χωριά επίσης την ημέρα της αποκεφάλισης, αν κόψουν κρεμμύδι, το κόβουν πλαγίως ή από την ουρά, προς αποφυγήν αποκεφαλίσεως του κρεμμυδιού, τιμώντας έτσι την μνήμην της  αποκεφαλίσεως του Βαπτιστού Ιωάννου.

Μια μακάβρια επίσης δοξασία που λέγουν ότι συμβαίνει αυτήν την ημέρα του Αυγούστου, είναι να μαντεύουν τη διάρκεια της εναπομείναντας ζωής των:

 «Άμα ανατείλει ο ήλιος και πριν υψωθεί στον ορίζοντα, ίστανται βλέποντες προς δυσμάς έχοντες τον ήλιον εκ των όπισθεν. Άν η σκιά του σώματος των σχηματισθεί ακέφαλος, πιστεύουσιν ότι θα αποθάνωσιν εντός του έτους».

Τέλος ο Αύγουστος θεωρείται μήνας θερμός διότι τα νερά είναι θερμά και χλιαρά, κατά πως λέει και η παροιμία:

«Άουστος με τά χλιά νερά, με τα χλωρά αθάσια

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

Ο Οκτώβρης όπως τον λέγουν στη Κύπρο, είναι ο δεύτερος μήνας του Φθινοπώρου και ο δέκατος του έτους, έχει 31 ημέρες. Είναι ένας μήνας που έχει και βροχερές μέρες αλλά και με λιακάδες, λέγεται ως εκ τούτο και μικρό καλοκαιράκι.

Όταν το Φθινόπωρο τα φύλλα έπεφταν και τα κλαδιά των δένδρων έμεναν γυμνά, ο Οκτώβρης λυπημένος μπρος στην εικόνα του μουντού συννεφιασμένου τοπίου, περιφερόταν στη γη στεναχωρημένος. Απ’ όλα τα φυτά τα χρυσάνθεμα (οκτωβρούες) τον λυπήθηκαν και παρακάλεσαν τον Θεό να τους κάνει τη χάρη, να τα διατηρήσει ανθισμένα όλο το μήνα για να χαρεί ο Οκτώβρης. Έτσι κάθε Οκτώβρη ανθίζουν οι οκτωβρούες.

Ο Οκρώβρης λέγεται επίσης ο μήνας Αϊ Δημητριάτης αφού στις 26 μηνός γιορτάζει ο Άγιος, καθώς και Σπάρτης γιατί οι γεωργοί σπέρνουν, και Βροχάρης για τις ευεργετικές βροχές του. Τα κουκιά για να ευδοκιμήσουν πρεπει να σπέρνονται του Αγίου Λουκά στις 18 Οκτωβρίου όπως λέει η παροιμία «Τ΄Άη Λουκά σπείρε κουκιά».

Όσοι κατασκευάζουν κρασιά, ανοίγουν ανήμερα του Αγίου Δημητρίου τα βαρέλια με το νέο κρασί της χρονιάς και συνηθίζουν να πηγαίνουν λίγο από αυτό στην εκκλησία για να το ευλογήσει ο ιερέας.

Τον Οκτώβρη συμπληρώνεται το όργωμα και η σπορά των χωραφιών καθώς και το φύτεμα των χειμωνιάτικων λαχανικών, και η προετοιμασία για τον ερχόμενο χειμώνα.

Ξέροντας οι άνθρωποι την επικίνδυνη επίδραση τού ματιού και επειδή πίστευαν όλοι στο μάτιασμα και υποπτεύονταν ότι μπορούσε ό καθένας να ματιάζει, την πρώτη ημέρα που πήγαινε ο γεωργός για σπορά, έφευγε νύχτα για τα χωράφια ώστε να αποφύγει τα κακά συναπαντήματα.

Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα κονάκια τους για τον χειμώνα που έρχεται. Αλλάζουν τις καλοκαιρινές κουρτίνες μα τις χειμωνιάτικες και αντικαθιστούν τα καλοκαιρινά ρούχα και σκεπάσματα μέσα στα αρμάρια τους με αυτά του χειμώνα

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ

Έθιμα, παραδόσεις και προλήψεις γεννήθηκαν με το πέρασμα των καιρών, με σκοπό να προλάβουν το κακό μάτι, για να είναι η βροχή αρκετή, η γη εύφορη και ο καρπός πολλής.

Ο ένατος μήνας του έτους καλείται από τους Κυ­πρίους Σεπτέμβρης και κατ’ αυτόν οι κάτοικοι της υπαίθρου τηρούν τα έθιμα με περισσήν προσοχή, ώστε να τους έρθουν όλα δεξιά και βοηθητικά.

Την 14^ην τελείται ή εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ημέρα κατά την οποίαν οι γυναίκες της υπαίθρου παίρνουν  στις εκκλησίες δέσμες βασιλιτζιάς που έχουν φυτεύσει και καλλιεργήσει οι ίδιες  για να τελεστεί ο αγιασμός της Υψώσεως.

Ακόμα στις 14 Σεπτεμβρίου του Τιμίου Σταυρού, οι γυναίκες βάζουν λίγο από το σπόρο σε ένα πήλινο πιάτο, το πηγαίνουν στην εκκλησία και το αφήνουν δεξιά της Ωραίας Πύλης για να το ευλογήσει ο παπάς και τον οποίο σπόρο ύστερα, σμίγουν και ανακατεύουν με εκείνον που θα σπείρουν την πρώτη μέρα της σποράς. Μέσα στο σακί με το σπόρο βάζουν επίσης τρεις σκελίδες σκόρδο για να μην ματιάζεται, και σπυριά από ρόδι για να γίνουν χοντροί οι σπόροι των σπαρτών σαν του ροδιού.

Ξέροντας οι άνθρωποι την επικίνδυνη επίδραση τού ματιού και επειδή πίστευαν όλοι στο μάτιασμα και υποπτεύονταν ότι μπορούσε ό καθένας να ματιάζει, την πρώτη ημέρα που πήγαινε ο γεωργός για σπορά, έφευγε νύχτα για τα χωράφια ώστε να αποφύγει τα κακά συναπαντήματα.

Θεωρείται ο Σεπτέβρης ώς μεταβατική εποχή από του θέρους εις το φθινόπωρο, μήνα κατά τον οποίο ο καιρός γίνεται ψυχρότερος και θεωρείται επικίνδυνος για την υγεία και όπου κατά τες νύκτες η διαμονή στην ύπαιθρο πρέπει να αποφεύγεται και οι άνθρωποι πρέπει να διαμένουν στες οικίες των.

Ως εκ τούτου σχηματίστηκαν οι λαϊκές ρήσεις:

«Του Σταυρού σταύρωσε τιζ' έμπα 'σσω»

Ή κατά άλλους,

«Του Σταυρού βάωσε τζι' έμπα 'σσω»

Ή ακόμα,

«Του Σταρού σταύρωσε τζι΄ έμπα έσσω βάωσε»

Δηλαδή κατά ή μετά την εορτή του Σταυρού, πρέπει να κλείνονται οι πόρτες και τα παράθυρα των σπιτιών διότι αρχίζει το ψύχος.

Η σελήνη του μηνός αυτού θεωρείται μετεωρολογικό φαινόμενο για την ευφορία του επόμενου έτους. Αν δηλαδή ή σελήνη των πρώτων ημερών του πρώτου τετάρτου της είναι στραμμένη προς τα πάνω και όχι τελείως νοτιοανατο­λικώς, και αν τα άκρα της είναι λεπτά και οξεία, τότε θεωρείται καλός οιωνός και ότι το επόμενο έ­τος θα είναι εύφορον υπό γεωργικής απόψεως.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ

Νιόβρης, ο Μεσοσπορίτης

Έφτασε πάλι ο Νιόβρης, ο ενδέκατος μήνας του χρόνου. Οι παλιοί τον λέγανε Βροχάρη για τις πολλές του βροχές, μα κι Ανακατωμένο, γιατί ποτέ δεν ήξερες αν θα σε βρει ήλιος ή καταιγίδα. Άλλοι πάλι τον φώναζαν Χαμένο, γιατί οι μέρες του μικραίνουν και οι νύχτες τραβούν σαν ιστορίες δίχως τέλος.

Με το που δύει η Πούλια στις αρχές του μήνα, τα πέλαγα αγριεύουν∙ τα καΐκια δένονται στα λιμάνια κι οι ναύτες σταυροκοπιούνται. Από τότε, λένε, αρχίζει το «κλείσιμο» της θάλασσας, και τα ταξίδια παίρνουν τέλος ώσπου να ξαναγυρίσει η άνοιξη.

Μα στη στεριά, ο Νιόβρης είναι ο Σποριάς. Τα χωράφια μυρίζουν χώμα και βροχή, κι οι γεωργοί, με τα ζώα τους και τα σακιά τους, απλώνουν το σπόρο στη γη. Στη μέση του μήνα, άλλοι έχουν προλάβει κι άλλοι ακόμα σπέρνουν – γι’ αυτό τον λεν και Μεσοσπορίτη.

Στις ελιές, τα κλαδιά βαραίνουν από καρπό. Οι άντρες ανεβαίνουν στα δέντρα με τη βάκλα στο χέρι, χτυπούν με τέχνη να μη πληγώσουν τα φύλλα, κι οι γυναίκες μαζεύουν τις μαύρες ελιές στα κοφίνια, τραγουδώντας.

Στις 3 του μήνα, του Αη-Γιώρκη του Σπόρου, αρχίζει το μεγάλο έργο της σποράς. «Χωράφιν του Νιόβρη, πελλόν τζι αν το βρεις», λένε στην Κύπρο, γιατί όποιος αφήσει το χωράφι του ασπαρτο, χάνει τη χρονιά.

Μα στις 8, των Ταξιαρχών, ο φόβος μπαίνει στα σπίτια. Οι γέροι λένε να μη μείνουν τα λασπωμένα παπούτσια στο κατώφλι, μην τα δει ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και πάρει την ψυχή του νοικοκύρη. Γιατί παλιά, λένε, ο Θεός είχε δώσει αυτό το καθήκον στον Άη Νικόλα, μα εκείνος σπλαχνίστηκε έναν νέο και πήρε αντί γι’ αυτόν τη ψυχή ενός γερόντου. Έτσι, του πήρε ο Θεός τη θέση και την έδωσε στον Μιχαήλ, που δεν λυπάται. Από τότε, οι γιαγιάδες νηστεύουν στη χάρη του, να τις πάρει κι εκείνες ήσυχα, χωρίς πόνο.

Στις 11 γιορτάζει ο Άγιος Μηνάς, ο φανερωτής. Οι βοσκοί τον παρακαλούν να τους δείξει τα χαμένα τους ζώα, κι οι γυναίκες να τους φανερώσει τα χαμένα τους στολίδια. «Ο Άης Μηνάς εμήνυσε», λένε, όταν βρίσκουν κάτι που χάθηκε. Στις εικόνες, καβαλάει άλογο κι ορμά πάνω στο κακό, σαν φύλακας της δικαιοσύνης.

Κι έπειτα έρχεται ο Άη Φίλιππος, στις 14 του μήνα. Εκείνη τη μέρα, λένε, σταματούν οι αρραβώνες και οι γάμοι, γιατί αρχίζει η νηστεία των Χριστουγέννων. Στο χωριό μας λένε πως ο Άη Φίλιππος ήταν φτωχός γεωργός. Ένα βράδυ, πριν τη νηστεία, έσφαξε το μοναδικό του βόδι για να δώσει κρέας στους φτωχούς, να αποκρέψουν. Μα το πρωί, βρήκε το βόδι του ζωντανό, από θαύμα του Θεού. Έτσι αγίασε ο καλός γεωργός, και από τότε, στη γιορτή του, ξεκινά η τεσσαρακοστή.

Και στο τέλος του μήνα, στις 30, φτάνει ο Άγιος Αντρέας. Με το όνομά του –από το «ανδρείος»– δυναμώνει κι ο καιρός. «Τ’ Άη Αντρέα αντρειεύει το κρύο», λένε, γιατί από τότε αρχίζει ο χειμώνας για τα καλά. Η νύχτα μακραίνει, ο ήλιος βασιλεύει νωρίς, κι ο κόσμος μαζεύεται γύρω από τη φωτιά να πει ιστορίες για αγίους, για ψυχές και για θαύματα.

Κι έτσι κυλά ο Νιόβρης – βροχερός, μυστηριώδης και σοβαρός. Ένας μήνας που σπέρνει τη γη και προετοιμάζει τις ψυχές για τα Χριστούγεννα που έρχονται.

ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΤΑΠΑΚΟΥΔΗΣ

ΜΗΝΟΛΟΓΙΟ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ

Δεκέμβρης, ο Χριστουγεννιάτης

Ο Δεκέμβρης, ή Δεκέβρης όπως τον λένε στα χωριά, είναι ο μήνας που κλείνει τη χρονιά και την ψυχή του χειμώνα. Μήνας γεμάτος δοξασίες και δεισιδαιμονίες, μήνας των Χριστουγέννων και της παραμονής της Πρωτοχρονιάς. Αν τύχει κι είναι στεγνός, λένε οι παλιοί, «χαρά στα Γέννα τα στεγνά, τα Φώτα τα βρεγμένα», γιατί τότε ο καινούριος χρόνος θα ’ρθει βροχερός και γεμάτος καρπούς.

Στα χωριά, ο Δεκέμβρης μυρίζει καπνό και χοιρινό. Είναι ο μήνας των σφαγείων: σφάζουν τα γουρούνια και φτιάχνουν λουκάνικα, λούντζες, ζαλατίνες και τσιρίγγες. Τ’ απλώνουν στον ήλιο ή τα φυλάνε σε μικρές κούμνες, μέσα στο λίπος του ίδιου του ζώου, για να κρατήσουν όλο τον χειμώνα. Και τα σπίτια γεμίζουν ζωή∙ γυναίκες, παιδιά, γέροι όλοι μαζί, ανάβουν φωτιές, ψήνουν και τραγουδούν.

Από τις 4 ως τις 6 του μήνα, έρχονται τα Νικολοβάρβαρα, οι τρεις μέρες της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Σάββα και του Αγίου Νικολάου.
«Τα Νικολοβάρβαρα κι οι τοίχοι χάρβαλα», λέει η παροιμία, γιατί συνήθως βρέχει τόσο πολύ που τα σπίτια ποτίζουν ως τα θεμέλια. Ο κόσμος λέει τότε πως «απ’ τα Νικολοβάρβαρα αρχίζει κι ο χειμώνας».

Στις 4 Δεκεμβρίου, της Αγίας Βαρβάρας, οι μανάδες βράζουν γλυκιά βαρβάρα ή φτιάχνουν μελόπιτες και τις αφήνουν στα σταυροδρόμια – να γλυκάνει, λένε, η αρρώστια αν περάσει. Είναι η μέρα της προστάτισσας των παιδιών, εκείνης που φυλάει τα κορμάκια τους απ’ την ευλογιά και κάθε κακό.

Την επόμενη, 5 του μήνα, είναι του Αγίου Σάββα. «Η Αγιά Βαρβάρα βαρβαρώνει, ο Άη Σάββας σαβανώνει κι ο Άη Νικόλας παραχώνει», λένε οι γιαγιάδες, εννοώντας πως ο χειμώνας βαθαίνει, φέρνοντας παγωνιά και αρρώστια. Μα ο Άη Σάββας, προστάτης και θεραπευτής, δεν αφήνει τις ψυχές να φύγουν εύκολα. Εκείνη τη μέρα μαγειρεύουν φάβα – «του Άη Σάββα τρώνε φάβα» – και την μοιράζουν ευλαβικά.

Κι έπειτα, στις 6 Δεκεμβρίου, γιορτάζει ο Άγιος Νικόλας, ο θαλασσινός άγιος. Κυβερνά τα πέλαγα και τα βουνά, φέρνει βροχή στη γη και κύματα στη θάλασσα. Όταν θυμώνει, λένε, σηκώνει τρικυμία, κι οι ναυτικοί, για να τον καλοπιάσουν, ρίχνουν στα νερά λάδι απ’ το καντήλι του ή κόλλυβα και ψίχουλα λέγοντας:
«Άη Νικόλα μου, πάψε την οργή σου».
Και τότε, λένε, η θάλασσα γαληνεύει.

Κι είναι γνωστή η ιστορία από τη θαλασσινή Μάνη:
Παλιά, τα καΐκια ταξίδευαν χωρίς τιμόνι, κι όταν σηκωνόταν θύελλα, τσακίζονταν στα βράχια. Ένας δαιμονικός περάτης οδηγούσε κάθε φορά το καράβι κι έπαιρνε τις ψυχές των ανθρώπων. Μα ένα πρωί, ανάμεσα στους επιβάτες, βρέθηκε κι ένας γέρος με άσπρα γένια και ξύλο στο χέρι. Σαν σηκώθηκε η τρικυμία, ο γέρος στάθηκε στην πρύμνη, στερέωσε το ξύλο και κράτησε το καΐκι όρθιο μέσα στα κύματα. Έτσι σώθηκαν όλοι. Ο περάτης έσκασε απ’ το κακό του και χάθηκε, κι ο γέρος μαζί — γιατί ήταν ο ίδιος ο Άγιος Νικόλας, που νίκησε το κακό και χάρισε στους ανθρώπους το πρώτο τιμόνι.

Στις 15 του μήνα γιορτάζει ο Άγιος Ελευθέριος, προστάτης των εγκύων και των μαιών. Οι γυναίκες δεν δουλεύουν εκείνη τη μέρα, για να τους δώσει «καλή λευτεριά», να φέρουν τα παιδιά τους στον κόσμο με ησυχία.

Κι έπειτα έρχεται η πιο λαμπρή νύχτα του χρόνου:
Η Γέννηση του Χριστού, στις 25 Δεκεμβρίου. Η γη φοράει τα καλά της, τα σπίτια στολίζονται, και το φως της φάτνης φωτίζει κάθε καρδιά. Την επομένη, στις 26, γιορτάζεται ο Εμμανουήλ, και στις 27 ο Άγιος Στέφανος, που σφραγίζουν τις γιορτές του Δεκέμβρη.

Έτσι κυλά ο Δεκέμβρης — γιορτινός, μυρωδάτος και ιερός.
Μήνας που σφάζει το παλιό και γεννά το νέο∙ που ενώνει το χώμα, τη θάλασσα και τον ουρανό κάτω από το ίδιο φως των Χριστουγέννων.